صندوق سرمایه‌گذاری مشترک (Mutual Funds) چیست؟

صندوق سرمایه‌گذاری مشترک، نهادی است که منابع مالی را از مردم جمع‌آوری کرده و در سبد متنوعی از اوراق بهادار سرمایه‌گذاری می‌کند. این صندوق‌ها با توجه به تعریف صورت گرفته در قانون بازار اوراق بهادار مصوب مجلس شورای اسلامی در آذرماه 1384 و به عنوان جایگزین مناسبی برای سبدهای مشاع ایجاد شده‌اند.

با ایجاد صندوق‌های سرمایه‌گذاری، سبدهای مشاع که پیش از این -توسط تعدادی از کارگزارانی که مجوز سبدگردانی از سازمان بورس و اوراق بهادار (سبا) دریافت کرده- تشکیل شده بودند به کار خود خاتمه دادند. برای مطلع شدن از چگونگی فعالیت و نظارت بر این صندوق‌ها لازم است که سرمایه‌گذاران با مطالعه دقیق اساس‌نامه و امیدنامه مربوطه با جزئیات آن آشنا شوند و با توجه به استراتژی‌ها و انتظارات خود از سرمایه‌گذاری در بورس اوراق بهادار در مورد خرید واحدهای سرمایه‌گذاری این صندوق‌ها تصمیم مناسبی اتخاذ کنند.

در همین راستا، سازمان بورس و اوراق بهادار به منظور گسترش امکان سرمایه‌گذاری و متنوع کردن ابزارهای در دسترس سرمایه‌گذاران، اقدام به ارائه مجوز تشکیل صندوق سرمایه‌گذاری مشترک به شرکت‌های کارگزاری که دارای مجوز ارائه خدمات مشاوره و سبدگردانی هستند، کرده است.

لذا خرید گواهی‌های این صندوق‌ها برای سرمایه‌گذاران خرد و افرادی که قصد سرمایه‌گذاری در سهام و سایر اوراق بهادار پذیرفته شده در بورس را دارند اما به دلیل نداشتن دانش تحلیلی مناسب، نداشتن وقت به منظور بررسی و انتخاب سهم و... با سازوکار بازار آشنا نیستند، مطلوب و مناسب است. قیمت گواهی‌های سرمایه‌گذاری مشترک برابر با ارزش خالص دارایی‌های صندوق است.

ماهیت سرمایه‌گذاری در صندوق‌ها

مهمترین ویژگی صندوق‌های سرمایه گذاری را می‌توان به شکل زیر تشریح کرد:

الف) جایگزینی برای خرید سهام شرکت‌هاي بورسی

شخصی که تعدادی از واحدهای سرمایه‌گذاری یکی از صندوق‌ها را در اختیار دارد در واقع مالک سهام چند شرکت است که صندوق از محل دارایی‌های خود به عنوان سبد سرمایه‌گذاری خریداری کرده است.

بدین ترتیب سود یا زیان مالکان واحدهای سرمایه‌گذاری صندوق، تحت تأثیر مستقیم نوسان قیمت مجموعه سهام موجود در سبد سرمایه‌گذاری صندوق است.

ب) وجود مدیریت حرفه‌ای

منظور از مدیریت حرفه‌ای، مقایسه تخصص و توان مدیران با تجربه و آشنا با بازار سهام با سرمایه‌گذارانی است که تجربه کافی و یا زمان و امکانات مناسب تحلیل برای تشکیل سبد سرمایه‌گذاری به صورت مستقل را ندارند.

ج) نقدشوندگی

یکی از مهم‌ترین ویژگی‌های هر سرمایه‌گذاری، قابلیت تبدیل به وجه نقد شدن آن در زمانی است که سرمایه‌گذار به هر دلیل تصمیم به تغییر موضع سرمایه‌گذاری خود و خروج می‌گیرد. با توجه به ارکانی که در صندوق‌های سرمایه‌گذاری مشترک در سهام پیش‌بینی شده است، سرمایه‌گذاران در هر زمان می‌توانند با توجه به خالص ارزش روز دارایی‌های موجود در صندوق و پس از کسر هزینه‌های مربوطه، تمام یا تعدادی از واحدهای سرمایه‌گذاری خود را به وجه نقد تبدیل کرده یا اصطلاحاً ابطال کنند.

د) صرفه‌جویی نسبت به مقیاس

با توجه به اینکه صندوق‌های سرمایه‌گذاری از گردآوری پول‌های اندک تعداد زیادی سرمایه‌گذار تشکیل می‌شوند بنابراین امکان استفاده از مزایای یک مجموعه سرمایه‌گذاری بزرگ برای اجزاي آن فراهم خواهد بود.

طبیعی است که یک سرمایه‌گذار به تنهایی امکان پرداخت هزینه‌های مشاوره و یا استفاده از نرم‌افزارهای مختلف اطلاع‌رسانی و تحلیل‌گری را نخواهد داشت ولی با کنار هم قرار گرفتن سرمایه‌های اندک سرمایه‌گذاران خرد، امکان استفاده از مزایای این چنین فراهم خواهد شد.

هـ) انگیزه مدیریت صندوق سرمایه‌گذاری

با توجه به ساختار طراحی شده صندوق‌هاي سرمایه‌گذاري مشترك در سهام و ارتباط مستقيم بين رشد ارزش دارايی‌هاي صندوق و منتفع شدن مدیر و سایر ارکان صندوق، قابل پیش‌بینی است که مدیر انگیزه کافی برای تشکیل بهترین ترکیب سبد سرمایه‌گذاری را داشته، تلاش کند تا خالص ارزش دارايي‌هاي صندوق را به حداکثر ممکن برساند.

ارکان صندوق سرمایه گذاری مشترک

براي تشکيل و ادارة یک صندوق سرمایه‌گذاری مشترک در سهام چندین رکن در اساس‌نامه پیش‌بینی شده تا این ارکان شرایط اجرایی و نظارتی لازم جهت عملکرد مناسب صندوق‌های سرمایه‌گذاری را فراهم کنند.

الف) مجمع صندوق

مجمع صندوق با حضور دارندگان حداقل نصف به علاوه یک واحد سرمایه‌گذاری ممتاز دارای حق رأی صندوق رسمیت می‌یابد. مجمع صندوق بالاترین رکن صندوق قلمداد شده و مهم‌ترین وظیفه آن انتخاب مدیر، متولی، ضامن و حسابرس و معرفی به سازمان بورس و اوراق بهادار (سبا) جهت تأیید است.

ب) مدیر صندوق

رکن اجرایی صندوق و متخصص در بازار سرمایه است که لازم است مطابق اساس‌نامه گزارشات پیش‌بینی شده و اطلاعات قابل ارائه را تهیه و در اختیار متولی، حسابرس و سبا قرار دهد. همچنین با استفاده از سایت مربوط به صندوق سرمایه‌گذاری، اطلاعات ذکر شده در بخش اطلاع‌رسانی اساس‌نامه را جهت آگاهی عموم افشاء کند.

ج) متولی صندوق

متولی صندوق رکن نظارتی صندوق محسوب شده و توسط مجمع صندوق انتخاب خواهد شد. نکته: هویت متولی و سایر ارکان صندوق در امیدنامه مربوطه و در سایت هر صندوق افشاء می‌شود.

د) ضامن

ضامن صندوق نیز توسط مجمع انتخاب شده، پس از تأیید سبا در امیدنامه صندوق برای عموم معرفی خواهد شد. منظور از ضمانت در ساختار صندوق‌های سرمایه‌گذاری مشترک در سهام (در اندازه کوچک) فراهم کردن نقدینگی کافی در شرایطی است که صندوق برای انجام پرداخت‌ها طبق اساس‌نامه و یا ابطال واحدهای سرمایه‌گذاری متقاضیان به قیمت ابطال محاسبه شده وجه نقد کافی نداشته باشد.

هـ) حسابرس

رکن دیگر نظارتی است که از بین مؤسسات حسابرسی معتمد سبا و توسط متولی، جهت تأیید به مجمع صندوق معرفی می‌شود. مدت مأموریت حسابرس توسط مجمع تعیین شده و حسابرس با قبولی سمت وظایف و مسئولیت‌های محوله طبق اساس‌نامه را به عهده خواهد گرفت.

و) کارگزاران صندوق

مدیر صندوق برای انجام امور مربوط به معاملات سهام پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار از خدمات کارگزارانی که قبلاً قبولی سمت دریافت شده از آن‌ها را برای سبا ارسال کرده، استفاده خواهد کرد. کارگزاران مذکور که دارای مجوز فعالیت از سبا هستند علاوه بر وظایف معمول، موظف به انجام وظایف محوله طبق اساس‌نامه نیز خواهند بود.

بازدهی سرمایه‌گذاری در صندوق‌های مشترک سرمایه‌گذاری

شما می‌توانید از طریق 3 مسیر اصلی از سرمایه‌گذاری در صندوق‌های مشترک سرمایه‌گذاری درآمد به دست آورید:

1) درآمدهای نقدی از سود سهام صندوق و بهره از اوراق قرضه موجود در صندوق: این درآمدها هر سال توسط صندوق به سرمایه‌گذاران توزیع می‌شوند.

2) ارزش سرمایه‌گذاری‌ها بر اساس افزایش قیمت اوراق بهادار: اگر صندوق اوراق بهاداری را که قیمت آنها افزایش یافته، بفروشد، بازده سرمایه‌گذاری‌ها به دست می‌آید. بیشتر صندوق‌ها این بازده‌ها را هم به عنوان سود تقسیم می‌کنند.

3) افزایش ارزش دارایی‌های صندوق: اگر ارزش اوراق بهادار موجود در صندوق افزایش پیدا کند ولی مدیران صندوق آنها را برای فروش ندهند، ارزش سهام صندوق افزایش می‌یابد. در این صورت، شما می‌توانید سهام خود را با سود بیشتر بفروشید.

نکته: برخی صندوق‌ها به شما اجازه می‌دهند تا سودهای دریافتی را مجدداً در صندوق سرمایه‌گذاری کرده و سهام بیشتری دریافت کنید.

کارمزد ارکان و هزینه‌های صندوق

کارمزد و هزینه‌های صندوق را می‌توان به شکل زیر تشریح کرد:

الف) کارمزد ارکان

مهمترین هزینه مرتبط با صندوق‌های سرمایه‌گذاری، کارمزدی است که به ارکان اجرایی و نظارتی صندوق (مانند مدیر، متولی و ضامن) بابت خدمات ارائه شده و ریسکی که در ضمانت نقدینگی صندوق به عهده می‌گیرند، پرداخت می‌شود.

ب) هزینه‌های دوره‌ای

هزینه‌های دوره‌ای (Level Loads) صندوق‌های سرمایه‌گذاری مشترک شامل موارد زیر است:

1) هزینه حسابرس

2) هزینه تأسیس و تسویه

3) هزینه مجامع و عضویت در کانون‌ها

4) سایر هزینه‌ها

ج) هزینه‌های صدور و ابطال

بخشی از هزینه‌ها مرتبط با زمان و تعداد فرآیندهای صدور و ابطال واحدهای سرمایه‌گذاری صندوق می‌شوند. این هزینه‌ها مستقیماً به سرمایه‌گذار تحمیل می‌شوند، و سرمایه‌گذار با برنامه‌ریزی مناسب سرمایه‌گذاری خود می‌تواند این هزینه‌ها را به حداقل برساند.

خالص ارزش دارایی

مهم‌ترین تفاوت بین واحدهای سرمایه‌گذاری صندوق‌ها و سهام شرکت‌ها، در تعیین قیمت معاملاتی آنهاست. قیمت یک واحد سرمایه‌گذاری صندوق معمولاً براساس ارزش خالص دارایی (

 NAV) هر واحد تعیین می‌شود. از آنجا که صندوق‌های سرمایه‌گذاری فاقد دارایی‌های فیزیکی هستند، سبد دارایی‌های آنها متشکل از اوراق بهادار، سهام و اوراق مشارکت، یا وجه نقد است. بنابراین، خالص ارزش دارایی‌های یک صندوق در هر روز بر اساس ارزش روز دارایی‌های تشکیل‌دهنده صندوق قابل محاسبه است.

انواع صندوق‌های سرمایه‌گذاری

در یک تقسیم بندی کلی می‌توان انواع صندوق‌های سرمایه‌گذاری را به شکل زیر تقسیم بندی کرد:

الف) صندوق‌های با سرمایه متغیر

این صندوق‌ها همیشه آماده‌اند تا به عموم مردم سهام جدیدی بفروشند و به درخواست سهام‌داران سهام را بازخرید کنند. قیمت سهام این صندوق‌ها مبتنی بر ارزش خالص دارایی هر سهم است.

ب) صندوق‌های با سرمایه ثابت

برخلاف صندوق‌های سرمایه‌گذاری مشترک، صندوق‌های با سرمایه ثابت، مانند هر شرکت سهامی دیگر، سهام می‌فروشند و معمولاً سهام خود را بازخرید نمی‌کنند. قیمت سهام این صندوق‌ها توسط عرضه و تقاضا تعیین می‌شود و ممکن است کمتر یا بیشتر از ارزش خالص دارایی هر سهم باشد.

منبع: بورس تهران