قرارداد اختیار معامله (Option) چیست؟

اختیار معامله (Option) قراردادی دو طرفه بین خریدار و فروشنده است که براساس آن خریدار قرارداد حق و نه الزام و تعهد دارد که مقدار معینی از دارایی مندرج در قرارداد را با قیمت معین و در زمانی مشخص بخرد یا بفروشد. بنابراین براساس این قرارداد دو طرف توافق می‌کنند که در آینده معامله‌ای انجام دهند.

در این معامله خریدار اختیار معامله در ازای پرداخت مبلغ معینی حق خرید یا فروش دارایی مندرج در قرارداد را در زمانی مشخصی با قیمتی که هنگام بستن قرارداد تعیین شده به دست می‌آورد.

 از طرف دیگر فروشنده قرارداد اختیار معامله در مقابل اعطای این حق به خریدار با دریافت مبلغ معینی هنگام عقد قرارداد براساس مفاد قرارداد، آماده فروش دارایی مذکور است.

انوع قراردادهای اختیار معامله

چنان که از تعریف قرارداد اختیار معامله پیداست دارنده قرارداد (یعنی خریدار) در اعمال حق خود مختار است و به عبارت دیگر هیچ تعهد و الزامی ندارد و در صورت صرف نظر وی از اجرای قرارداد، مبلغی را که در ازای این حق پرداخته از دست می‌دهد. از طرف دیگر فروشنده در صورت خواست خریدار، مجبور به اجرای قرارداد است.

قراردادهای اختیار معامله به 2 دسته طبقه‌بندی می‌شوند.

1)       قرارداد اختیار خرید (Call Option)

دارنده این نوع اختیار معامله حق دارد که مقدار معینی از دارایی مندرج در قرارداد را با قیمت مشخصی به قیمت توافقی در دوره زمانی معینی بخرد.

در ادامه 2 حالت خرید و فروش قرارداد اختیار خرید در قالب مثال توضیح داده شده است.

حالتی را در نظر بگیرید که سرمایه گذار تصمیم می‌گیرد که اختیار خرید از نوع (اروپایی) ۱۰۰ سهم شرکت را با قیمت توافقی 10 هزار ریال بابت هر سهم خریداری کند.

نکته: قراردادهای اختیار معامله از نظر سررسید به 2 نوع آمریکایی و اروپایی تقسیم می‌شوند. اختیار معامله آمریکایی قراردادی است که از هنگام عقد قرارداد تا سررسید آن قابل اجراست یعنی در طول دورۀ قرارداد هر وقت که خریدار بخواهد می‌تواند آن را به اجرا بگذارد. حال آن که اختیار معامله اروپایی فقط در سررسید یا دوره کوتاهی که به مثابه دورۀ سررسید در نظر گرفته می‌شود قابل اجراست و خریدار فقط در دورۀ سررسید می‌تواند آن را به اجرا بگذارد.

فرض کنید قیمت جاری سهم مزبور 9 هزار و هشتصد ریال، تاریخ انقضای قرارداد 4 ماه و قیمت قرارداد اختیار معامله بابت هر سهم ۵۰۰ ریال است. بنابراین سرمایه گذاری اولیه - برای خرید قرارداد – 50 هزار ریال است. اگر قیمت سهم در تاریخ انقضای قرارداد کمتر از 10 هزار ریال باشد مسلم است سرمایه گذار قرارداد را به اجرا نمی‌گذارد چون خریدن سهمی که قیمت روز آن کمتر از 10 هزار ریال است با قیمت توافقی 10 هزار ریال بخردانه نیست.

در این وضعیت سرمایه گذار میزان سرمایه گذاری اولیه خود (50 هزار ریال را از دست می‌دهد اما اگر قیمت سهم در تاریخ سررسید بیشتر از 10 هزار ریال باشد، سرمایه گذار قرارداد را به اجرا می‌گذارد.

فرض کنید قیمت سهم به 11 هزار و پانصد ریال برسد. با اجرای قرارداد سرمایه گذار می‌تواند ۱۰۰ سهم را با قیمت هر واحد 10 هزار ریال خریداری کند. اگر او در همان زمان سهم خود را در بازار به فروش برساند مبلغ 150 هزار ریال (۱۵۰۰) ریال بابت هر سهم – بدون در نظر

گرفتن هزینه‌های معاملاتی – سود می‌کند.

با در نظر گرفتن هزینه اولیه خرید قرارداد اختیار معامله سود خالص سرمایه گذار 100 هزار ریال است. این مثال در جدول زیر به طور خلاصه ارائه شده است.

2)       قرارداد اختیار فروش (Put Option)

این قرارداد به دارنده حق می‌دهد که مقدار معینی از دارایی مندرج در قرارداد را با قیمت توافقی در دوره زمانی مشخصی بفروشد. در حالی که خریدار قرارداد اختیار خرید، به امید افزایش قیمت آن را می‌خرید، خریدار قرارداد اختیار فروش پیش‌بینی می‌کند که قیمت در آینده کاهش خواهد یافت.

سرمایه‌گذاری را در نظر بگیرید که قرارداد اختیار فروش از نوع (اروپایی ۱۰۰ سهم شرکت «الف» را با قیمت توافقی 7 هزار ریال خریداری می‌کند. فرض کنید که قیمت جاری سهم مزبور 6 هزار و پانصد ریال، تاریخ انقضای قرارداد 3 ماه بعد و قیمت قرارداد برای هر سهم ۷۰۰ ریال باشد. بنابراین سرمایه گذاری اولیه (برای خرید قرارداد) 70 هزار ریال است. چون قرارداد اروپایی است فقط در زمان انقضا قابل اجراست و در صورتی که قیمت در آن زمان کمتر از 7 هزار ریال باشد اجرا می‌شود.

فرض کنید قیمت سهم شرکت «الف» در تاریخ انقضا 5 هزار و 500 ریال باشد، سرمایه گذار می‌تواند براساس قرارداد ۱۰۰ سهم را با این قیمت بخرد و با قیمت 7 هزار ریال بفروشد و 150 هزار ریال (1500 ریال برای هر سهم) سود به دست آورد.

اگر 70 هزار ریال سرمایه گذاری اولیه را از این مبلغ کم کنیم سود خالص سرمایه گذار 800 هزار ریال خواهد بود.

در این راهبرد نیز تضمینی وجود ندارد که سرمایه گذار سود کند. اگر قیمت کالا در زمان انقضا بیشتر از 7 هزار ریال باشد قرارداد اختیار فروش ارزش ندارد و سرمایه گذار مبلغ 70 هزار ریال سرمایه گذاری اولیه را از دست می‌دهد.

این مثال در جدول زیر خلاصه شده است.

سخن پایانی

همانطور که گفته شد قرارداد‌های اختیار معامله، قرارداد‌هایی هستند که بین خریدار و فروشنده اعمال می‌شوند. در این نوع قراردادها، خریدار حق دارد و نه وظیفه، دارایی خاصی را با یک قیمت و تاریخ مشخص خریداری یا به فروش برساند. در اینجا چهار مولفه اساسی تعیین‌کننده قرارداد‌های اختیار معامله آمده است:

نوع قراداد اختیار معامله: (اختیار خرید یا اختیار فروش Call or Put Options)

زمان سررسید (Expiration Date): به مدت زمانی گفته می‌شود که خریدار می‌تواند از حق اختیار خود استفاده کند.

قیمت اعمال (Strike Price): به قیمتی گفته می‌شود که در زمان سررسید، خرید یا فروش بر اساس آن صورت می‌گیرد.

قیمت اختیار (Premium): همان مبلغی است که در ابتدا خریدار بابت حق اختیار به فروشنده پرداخت می‌کند.

منبع: بورس تهران