پولشویی چیست؟

پولشویی همان‌طور که از نامش پیداست در لغت به معنای شستن پول‌های کثیف است و به جرمی اشاره دارد که در آن پول های حاصل از فعالیت های غیرقانونی، سالم و قانونی نشان داده می شوند. پول شویی (Money Laundering) جرم بوده و طبق قوانین هر کشور قابل مجازات است. در برخی از کشورها به این جرم، اختفای منبع عمده مالی می‌گویند. این معنا از کشوری به کشور دیگر متفاوت است و برخی کشورها از آن به‌عنوان سرمایه قانونی در یک نقطه از جهان و پول غیرقانونی در نقطه دیگر یاد می‌کنند.

تاریخچه پولشویی در دنیا

پولشویی اولین‌بار در یونان باستان ظاهر شد. نوع اولیه آن به‌صورت پنهان کردن اموال و دارایی‌ها یا عدم پرداخت مالیات به‌منظور کاهش میزان مالیات پرداختی توسط مقامات دولتی صورت می‌گرفت. دیگران نیز برای جلوگیری از مصادره دارایی‌ها به این جریان ملحق می‌شدند. 2000 سال پیش، بازرگانان چینی نیز برای جلوگیری از مصادره ثروت توسط پادشاه، اجناس خود را پنهان می‌کردند.

درگذشته پادشاه با وضع قوانین جدید اموال زیادی را از مردم می‌گرفت و همین امر باعث می‌شد مردم به دنبال راه‌هایی برای حفاظت از اموال خود باشند به همین دلیل مردم به خارج از کشور نقدینگی می‌فرستادند. در دهه 1980 جنگ با مواد مخدر آغاز شد و دوباره قوانینی برای جلوگیری از جرایم مواد مخدر و دستگیری باندها تصویب شد.

هفت کشور در سراسر جهان سازمان‌های بین‌دولتی برای مبارزه با تخلفات مالی ایجاد کرده‌اند. یکی از مزایای این سازمان ها این است که اجازه می‌دهد دولت‌ها در سراسر جهان بر تراکنش‌های مالی خود نظارت کنند و آن اطلاعات را با سایر کشورها به اشتراک بگذارند. همه کشورها در سال 2002 قانون ضد انتقال غیرقانونی پول را تدوین کرده‌اند. اگر سازمان‌های دولتی یا مردم قوانین مربوط به جابه‌جایی نقدینگی را نقض کنند، بسیاری از بانک‌ها به دلیل نقض قوانین ضد کنترل مالی جریمه می‌شوند.

پولشویی در اقتصاد جهانی چقدر جدی و مهم است؟

بر اساس آمار منتشر شده توسط دفتر مبارزه با مواد مخدر و جرم سازمان ملل متحد (UNODC)، میزان این جرم در اقتصاد جهانی بین 2 تا 5 درصد تولید ناخالص داخلی (GDP) سالانه است که به مرز 800 میلیون تا دو هزار میلیارد دلار در سال می رسد. این عدد برای کشوری مثل آمریکا حدود 300 میلیارد دلار در سال است که حدود یک و نیم درصد اقتصاد این کشور است.

چرا پولشویی انجام می‌شود؟

پول شویی به دو دلیل انجام می‌شود که یکی ناشناخته ماندن منبع اصلی سرمایه است و دلیل دوم می‌تواند فرار مالیاتی باشد. این دسته از جرایم مالی جرم درجه دوم محسوب می‌شود؛ زیرا مقصود آن پنهان‌سازی جرم اصلی است. یک جرم زمینه‌ای ممکن است قاچاق مواد مخدر، رشوه، اختلاس یا سایر فعالیت‌های غیرقانونی باشد که می‌تواند با پولشویی پنهان شود.

افرادی که از این شگرد برای سرپوش گذاشتن بر جرم اصلی خود استفاده می‌کنند، معمولاً مستقیماً درگیر آن نمی‌شوند و در عوض از افراد غیرمرتبط با جرم اصلی به‌عنوان واسطه استفاده می‌کنند. این واسطه‌ها حتی ممکن است از نوع اصلی جرم خبر نداشته باشند!

مراحل پولشویی

فرایند پولشویی شامل چندین مرحله به شرح زیر است:

- مرحله اول پولشویی؛ جایگذاری: یک واسطه (شخصی به نام کاریاب) پول غیرقانونی (اصطلاحاً سیاه) را به سیستم مالی و بانکی تزریق می‌کند. در این مرحله است که پول نامشروع بیش از هر زمان دیگری کشف می شود چراکه وارد کردن این وجوه نقد باعث مشکوک شدن مقامات قانونی می شود.

- مرحله دوم پولشویی؛ لایه بندی: سرمایه هایی که قرار است پولشویی شوند به روش‌های پیچیده و عملیات مختلف به بسیاری از حساب‌های دیگر منتقل شده تا منبع مالی پنهان و در نهایت، این پول از طریق حواله‌های بانکی متعدد توزیع ‌شود. البته برخی از مراحل ممکن است در همه شرایط یکسان نباشد.

- مرحله سوم؛ ادغام: در این مرحله پول غیرقانونی و کثیف دوباره وارد سیستم مالی رسمی و قانونی می شود به گونه ای که به نظر رسد این پول از راه قانونی تحصیل شده است. مرحله ادغام ممکن است از طریق خرید اموال غیرمنقول، اتومبیل، فلزات گرانبها، جواهرات و عتیقه انجام شود. استفاده از پول های نامشروع جهت تامین سرمایه یک شرکت سهامی عام یکی دیگر از روش هایی است که پولشویان حرفه ای از آن استفاده می کنند.

لازم به ذکر است مراحل سه گانه به این معنی نیست که پولشویان حتما باید این مراحل را طی کنند ولی بررسی فعالیت های مجرمانه پولشویان نشان داده که این مراحل را در بطن خود داشته اند.

مبارزه با پولشویی و قوانین آن در ایران

در ایران نیز قوانینی برای مقابله با پولشویی ایجاد شده است. ماده 2 «قانون مبارزه با پولشویی» مصوب بهمن‌ماه 1394 جرم این مساله را پیش‌بینی کرده و در ماده 9 نیز مجازات‌هایی برای تخلفات مالی در نظر گرفته شده است. طبق این ماده، جرایم مالی شامل موارد زیر می‌شود:

- تصرف، تملک، نگهداری یا استفاده از عواید حاصل از فعالیت‌های غیرقانونی با علم به اینکه به طور مستقیم یا غیرمستقیم در نتیجه فعالیت مجرمانه به‌ دست‌ آمده است.

- تغیر، مبادله یا انتقال عواید سرمایه با علم به اینکه به طور مستقیم یا غیرمستقیم ناشی از فعالیت مجرمانه یا کمک به مجرمان است به ‌نحوی ‌که منبع غیرقانونی آن­ها را پنهان نکند و آنها را در معرض عواقب کیفری و قانونی قرار ندهد.

- کتمان، اختفا یا پنهان کردن، به طور مستقیم یا غیرمستقیم ماهیت، منبع، مکان، انتقال یا مالکیت عواید حاصل از جرم مالی. بر اساس این ماده، پولشویی می‌تواند توسط خود مجرمان انجام یا برای دیگران اقدام شود.

مشاهده گزارش تخلفات مالی

گزارش موارد مشکوک بر اساس میزان اسناد و مدارک مرتبط با تخلفات مالی یکی از مهم‌ترین اقدامات مبارزه با این جرم به شمار می‌رود. طبق ماده 4 قانون مبارزه با پولشویی، یکی از ابزارهای احراز جرم پولشویی گزارشی است که توسط شورای‌عالی مبارزه با این جرم به مرجع قضایی ارائه می‌شود. این شورا متشکل از وزیر اقتصاد و دارایی، وزیر تجارت و اطلاعات و رئیس‌کل بانک مرکزی است. در صورت کشف تراکنش‌ها و مبادلات مشکوک مؤسسه مالی، بایستی موضوع به آن مؤسسه (با تشخیص شورای عالی) گزارش شود.

وقتی پول به‌صورت غیرقانونی در سیستم مالی به‌ویژه در بانک‌ها سرمایه گذاری می شود، ماهیت آن مشخص نیست زیرا روزانه میلیون ها تراکنش بانکی انجام می شود. بانک ها معمولاً به نقل و انتقالات کلان مشتریان عادی مشکوک نیستند. از آنجایی که بررسی نحوه خرج کردن پول مشتریان بر عهده آنها نیست، اسناد بین المللی و قوانین ملی برخی کشورها موسسات مالی را تشویق می کنند تا این تعهد را نقض کنند و موارد مشکوک به تخلفات مالی را به مقامات گزارش دهند. گزارش تراکنش های بانکی مشکوک باید شامل اطلاعات زیر باشد:

• نوع فعالیت
• تاریخ، زمان و مبلغ معامله
• مشخصات و آدرس شخصی که معامله را انجام می‌دهد
• مشخصات ذی‌نفع معامله
• تعداد حساب‌های مورداستفاده برای تجارت یا بانکداری
• دلایل شبهه (بانک مرکزی فرم‌های ویژه‌ای را برای تنظیم گزارش موضوع این ماده تهیه و صادر می‌کند)
• قاچاق برون مرزی سرمایه
  

استفاده از برخی کشورها برای انتقال وجوه

ممکن است یک کشور به عنوان نقطه ترانزیتی برای انتقال وجوه به دست آمده از فعالیت‌های غیرقانونی در کشور دیگری استفاده شود که در آنجا می‌توان سرمایه را با ارز آن کشور مبادله کرد و بالعکس. البته امروزه در بیشتر موارد حواله‌ها از طریق مجازی و الکترونیکی انجام می‌شود نه از طریق مبادلات بانکی فیزیکی سنتی. بنابراین برای جلوگیری از تخلفات مالی باید به انتقال سرمایه برون مرزی فیزیکی و غیر فیزیکی (مجازی) پرداخت و با بررسی این حواله‌ها در گمرک از تخلفات مالی جلوگیری کرد.

طبق قوانین ایران، سپرده‌گذاری و برداشت ارز یا واحد پول رایج کشور طبق مقررات بانک مرکزی انجام می‌شود و این بانک میزان مجاز سپرده‌گذاری و برداشت ارز را رعایت می‌کند. غیر از این الزامات جریمه تا 50 درصد ارزش تخلف در حد نصاب تعیین شده اعمال خواهد شد.

کلیه فعالیت‌های بانک‌های دولتی و خصوصی و سایر مؤسسات مالی مانند مؤسسات اعتباری، صندوق‌های تعاون و تعاونی‌های اعتباری در ایران تحت نظارت بانک مرکزی است. بنابراین بانک مرکزی باید بر اساس قانون مبارزه با تخلفات مالی بر این نهادها نظارت کافی و مناسب داشته باشد.

تاثیر پولشویی بر اقتصاد

پولشویی یکی از مهم‌ترین عوامل کاهش امنیت اقتصادی بوده و می‌تواند به میزان قابل توجهی قابلیت یکپارچگی بازارهای مالی را تحت شعاع قرار دهد. همچنین، این مساله قدرت اقتصادی دولت و شهروندان را به سوی مجرمان مالی سوق می‌دهد. قدرت اقتصادی تأمین شده توسط سازمان‌ها و مردم بر همه عناصر و مؤلفه‌های جامعه تأثیر می‌گذارد. به طور کلی، این جرم می‌تواند بازارهای مالی را آلوده و بی ثبات کرده و بنیادهای سیاسی، اقتصادی و اجتماعی را تهدید کند.

جمع‌بندی

پول شویی عمل یا فرایندی است که طی آن پول و عواید حاصل از فعالیت‌های غیرقانونی، غیرشرعی و مجرمانه وارد چرخه سالم اقتصاد شده و به دارایی‌هایی تبدیل می‌شود که به‌ظاهر مشروع و قانونی هستند. در پایان فرایند این کار، پول اصطلاحاً شسته می‌شود تا منبع اصلی جرایم مالی پنهان باقی بماند. در این مقاله به بررسی این دسته از جرایم مالی، علل ایجاد و جایگاه قانونی آن پرداختیم. مبارزه با پولشویی در دنیای امروز اهمیت ویژه‌ای دارد که بایستی با الزامات بانکی هوشمندانه و درخور انجام گیرد.