مدیریت ریسک در بورس و بازار سرمایه

در بازار سرمایه مدیریت ریسک به اقداماتی گفته می‌شود که در برابر خطرات احتمالی از دست رفتن سرمایه و ضرر انجام می‌شود. در اقتصاد همیشه خطرات مالی برای سرمایه‌های مختلف نظیر املاک، طلا، سکه، سهام رمز ارز، پول و... وجود دارد. مدیریت ریسک یا «Risk Management» به چارچوب و برنامه‌هایی گفته می‌شود که خطرات احتمالی را ارزیابی کرده و معامله‌گر یا سرمایه‌گذار با استفاده از آن می‌تواند ریسک را کنترل کند.

ریسک چیست؟

خطرات و ریسک‌هایی که در بازارهای مالی وجود دارد انواع بسیار زیادی دارد. این خطرات ممکن است سرمایه شما را نابود کند و اگر برنامه دقیقی برای مدیریت سرمایه خود در برابر این خطرات احتمالی نداشته باشید، سرمایه تان از دست خواهد رفت. بنابراین ریسک در بازارهای مالی به احتمال از دست رفتن سرمایه اشاره دارد.

بین ریسک و بازده چه ارتباطی وجود دارد؟

هرچه مقدار ریسک بالاتر رود، احتمال بازده مثبت و منفی (یعنی احتمال سود بردن و همچنین احتمال ضرر کردن) هم بیشتر می‌شود، از سوی دیگر هرچه ریسک سرمایه‌گذاری کمتر باشد، با رنج سود و ضرری کمتری در بازار مواجه خواهید شد. بنابراین باید تصمیم بگیرید، قرار است از استراتژی‌های پرسود که ریسک بالایی دارند استفاده کنید یا اهل ریسک نیستید و به دنبال سرمایه‌گذاری مطمئن هستید.

مدیریت ریسک در بازارهای مالی چیست؟

فرایند مدیریت ریسک در بازارهای مالی را می توان به پنج دسته کلی تقسیم کرد؛ این پنج دسته عبارتند از:

1. تعیین اهداف
2. تشخیص ریسک‌ها
3. تخمین ریسک
4. تعریف واکنش‌ها
5. نظارت

این مراحل احتمال دارد باتوجه به شرایط و نوع بازار تغییر داشته کند اما مهمترین ارکانی که در یک استراتژی مالی باید در نظر بگیرید همین پنج مورد هستند که در ادامه هر کدام را توضیح می دهیم.

تعیین اهداف

در نخستین مرحله باید هدفتان از سرمایه‌گذاری و میزان تحمل ریسک را تعیین کنید. این دو عامل وابستگی دوسویه دارند. به عبارتی تحمل ریسک به شرایط روحی افراد و میزان اهمیت سرمایه بستگی خواهد داشت. به طور مثال اگر سرمایه‌گذار تحمل ریسک بالایی داشته باشد، به احتمال زیاد نسبت به کسی که تحمل ریسک ندارد، اهداف بالاتری برای خود مشخص می‌کند.

تشخیص ریسک‌ها

در دومین گام برای مدیریت ریسک باید خطر‌های احتمالی را تعریف و شناسایی کنید. این کار به این معناست که کلیه رویدادهایی که احتمال دارد بر روی سرمایه موثر باشد را بشناسید و پیش‌بینی کنید. این اتفاقات لزوماً همیشه به صورت یکباره رخ نمی‌دهند بلکه ممکن است به صورت غیرمستقیم بر روی دارایی شما تاثیر بگذارد.

بنابراین اگر از قدرت پیش‌بینی و تحلیلی برخوردار باشید، می‌توانید جلوی بسیاری از این ضررها را بگیرید. به طور مثال جنگ، یا بروز اختلالات مختلف در سایت‌های معاملاتی، قفل شدن سهام در صف بورس و... اتفاقاتی هستند که اگرچه به صورت غیرمستقیم اما به عنوان نوعی ریسک برای سرمایه شما به عنوان عاملی منفی تلقی می‌شوند.

تخمین ریسک‌ها

پس از اینکه موفق به شناسایی و پیش بینی ریسک شدید، در مرحله بعد باید شدت، قدرت و دامنه ریسک را تخمین بزنید. بهتر است در این مرحله پس از شناسایی ریسک، آن‌ها را بر اساس میزان تاثیرگذاری که خواهند داشت رتبه ‌بندی کنید. به طور مثال کندی هسته معاملات در یک کارگزاری شاید چند درصد روی قیمت سهم تاثیر بگذارد، اما اگر جنگی اتفاق بیفتد، میزان قدرتی که بر روی قیمت سهام و شدت و دامنه آن خواهد گذاشت به مراتب بیشتر خواهد بود.

تعریف واکنش‌ها

پس از طی مراحل بالا، باید واکنش‌ها و پاسخ‌های احتمالی به چنین ریسک‌های را شناسایی و مشخص کنید. در مرحله چهارم باید تعیین کنید در صورتی که خطرات و ریسک‌ها به مرحله وقوع رسیده باشند، باید چه واکنش و اقداماتی نشان دهید. در تعریف و توصیف واکنش‌ها، علاوه بر ریسک‌ها بایستی سطح اهمیت هر یک را هم در نظر بگیرید تا بهتر بتوانید در مدیریت ریسک موفق عمل کنید.

نظارت بر ریسک

مرحله آخر این است که به صورت مستمر بر روی برنامه های خود نظارت کنید. پیشنهاد می‌کنیم دائماً هوشیار باشید و از منابع مختلف اطلاعات کسب کنید. زمانی از وقت خود را صرف تحلیل اطلاعات و در صورت لزوم به طراحی برنامه‌ها و استراتژی‌هایی برای واکنش به اتفاقات صرف کنید.

 اهمیت استراتژی مدیریت ریسک

دلایل متعددی وجود دارد که سبب عدم موفقیت در بازارهای مالی شده و لزوم استفاده از کنترل ریسک را افزایش می‌دهد. به طور مثال اتفاقات پیش بینی نشده یا واکنش های احساسی در این دسته قرار می‌گیرند. در بازارهای مالی مثل بورس به دلیل نوسانات بسیار زیاد، و گاه رفتارهای احساسی و غیر پیش بینی شده اغلب استفاده از یک الگو جامع برای مدیریت ریسک در بورس مطرح است.

به طور مثال ممکن است بازار مطابق تحلیل‌های ما عمل نکند و از روی احساساتی نظیر ترس یا هیجان تصمیماتی نادرست بگیریم که در نتیجه منجر به اقدامات نامناسب هم شود. اقدامات اساسی و بدون هدف زمانی ایجاد می‌شود که سرمایه گذار به استراتژی خودش پایبند نباشد. چنین تصمیماتی معمولاً در زمان اصلاح قیمت و نزولی شدن بازار زیاد رخ می‌دهد. مجموعه این عوامل منجر خواهد شد تا سیستم معاملاتی موفقیت خود را از دست بدهد و ناکارآمد شود.

مدیریت ریسک در بازار سرمایه

با وجود اینکه راه‌های بسیاری برای مدیریت ریسک در بازار سرمایه وجود دارد اما چیزی که بیشتر کارشناسان روی آن متفق‌القول هستند این است که یک برنامه جامع برای کنترل ریسک منجر به موفقیت معامله‌گران خواهد شد. تنظیم یک برنامه برای مدیریت ریسک کار دشواری نیست اما احتمال دارد مانند تعیین حد ضرر کار ساده‌ای نباشد.

استراتژی معاملاتی‌ موفق‌ خواهد بود که بتواند واکنش‌ها و پاسخ‌های مختلف بازار را در نظر بگیرد و برای هر یک پیش منطق و راه چاره‌ای داشته باشد. معامله‌گر باید بتواند در هر شرایطی آماده تصمیم‌ گیری باشد. بهترین حالت آن است که معامله‌گر در بازارهای سرمایه مختلف برنامه مدیریت ریسک و استراتژی معاملاتیش را بازبینی و بررسی کرده و اصطلاحات لازم را اعمال کند.

برای داشتن یک برنامه مدیریتی موفق بهتر است از پنج روشی که در بالا گفته شد، در معاملات خود در بازار سرمایه استفاده کنید و در هر بازاری که مشغول فعالیت هستید، الگوها را بشناسید و از شرایط پیش‌بینی دقیق داشته باشید.

به سراغ یادگیری تحلیل‌ تکنیکال و تحلیل بنیادی بروید و سعی کنید دانش خود را به روز نگه دارید. از اطلاعات آماری مختلف استفاده کنید و نسبت به دارایی خود، اخبار و حواشی آن، سرمایه گذاران عمده و خرد، شرایط داخلی و بین‌المللی و... فهرستی تهیه کنید تا در صورت خارج شدن بازار از چرخه خود، با مدیریت ریسک، بتوانید پاسخ درستی به شرایط بحرانی بدهید.

انواع ریسک در بازارهای سرمایه

در زیر برخی از مهمترین ریسک‌هایی که در بازار سرمایه وجود دارد و ممکن است مسیر سرمایه گذاری شما را دچار تغییر کند لیست شده است:

ریسک بازار

ریسک طبیعی که همیشه و در همه حال در هر بازار مالی وجود دارد؛ ولی شما می‌توانید با مشخص کردن حد ضرر، ریسک بازار را به کمترین میزان کاهش دهید. به طور مثال اگر سهمی را به قیمت 1000 تومان خریداری کردید، احتمال دارد حد ضرر 10 درصد برای آن مشخص کنید، بنابراین اگر قیمت سهم به 900 تومان نزول کند، باید سهم را بفروشید.

ریسک نقد شدن

به این معناست که شما وارد بازاری شده‌اید که قدرت نقد شوندگی در آن کم است یا احتمال دارد در معامله‌ای به هدفتان برسید که میزان سود آن کم است. حتی احتمال دارد حد ضرری که تعیین کرده بودید فعال شود اما برای سهمی که خریداری کردید در بازار خریداری وجود نداشته باشد.

ریسک های عملیاتی

اگر به سبد دارایی خود تنوع ببخشید، می‌توانید به حد قابل توجهی ریسک‌های مختلف را کاهش دهید. به طور مثال اگر یک شرکت یا پروژه دچار ضرر و مشکل ‌شود، کل سرمایه معامله‌گر دچار نوسان و ضرر نخواهد شد به این دلیل که سبد سهام متنوع است و دارایی‌های که معامله‌گر دارد می‌تواند تا حدودی سود و ضرر را متعادل کرده و ضرر را جبران کند. یک راه دیگر برای جبران ریسک و یا کاهش آن این است که در مورد شرکت‌ها و پروژه‌هایی که قرار است سهام آن‌ها را بخرید، مطالعه کنید تا امکان رخ دادن چنین ریسکی را در آن‌ها پیش‌بینی و بررسی کنید.

نتیجه‌گیری

مدیریت ریسک در بورس و به طور کلی بازارهای مالی، یک استراتژی کلی برای فرار از ضرر و کسب سود است. فرایند مدیریت ریسک پنج مرحله دارد که در این مقاله به تفکیک هر کدام را تعریف کردیم. همچنین به مدیریت ریسک در بازار سرمایه پرداختیم و انواع ریسک‌های آن را بررسی کردیم.