امکان سنجی طرح‌‌های اقتصادی

امکان سنجی (Feasibility Study) یا FS به سنجش، بررسی و امکان عملی­ شدن و تجاری ­سازی یک ایده، طرح یا کسب­وکار اشاره دارد. می‌دانیم که راه اندازی یک کسب و کار یا توسعه سایر پروژه ها به تخصیص منابع و سرمایه نیاز دارد؛ بنابراین لازم است قبل از سرمایه گذاری، از میزان موفقیت آن و نرخ بازگشت سرمایه اطمینان حاصل کنیم. امکان سنجی طرح های اقتصادی، طرح توجیهی، ارزیابی طرح های اقتصاد و FS همگی مفاهیم مشابهی هستند که به این موضوع اشاره دارند. 

گستره امکان سنجی طرح ها

فرقی نمی کند که به کارخانه خود یک خط تولید اضافه کنید یا برای راه ­اندازی بیزنس جدیدی به دنبال جذب سرمایه­گذار باشید، در هرصورت برای درک بهتر و دراختیار داشتن یک چشم­انداز واقع­بینانه به­منظور اجرا و عملیاتی شدن ایده خود، نیازمند امکان سنجی ایده ها و طرح های اقتصادی خود هستید.

امکان سنجی طرح، فرآیندی است که برای هرکسب و کار قابلیت برون‌سپاری دارد. بدین معنی که سازمان‌ها، نهادها، شرکت‌ها یا استارتاپ‌ها در سراسر جهان می‌توانند با هدف بررسی زمینه‌های مورد نیاز برای عملیاتی کردن طرح و ایده خود، نیاز خود به این امر مهم را به‌صورت برون‌سپاری به سایر شرکت‌های متخصص در این زمینه، رفع کنند.

باید توجه داشته باشید که هدف از امکان سنجی یا ارزیابی طرح ها، توجیه سرمایه‌گذار برای سودده بودن طرح و ایده شما نیست، چرا که فرآیند ارزیابی طرح باید کاملا بی‌طرفانه و دور از تعصب انجام شود.

اهمیت امکان سنجی پروژه های اقتصادی

پیشرفت اقتصادی یک کشور، فارغ از نوع حکمرانی و دولت آن در گرو فعالیت کسب وکارها و برندهای بزرگ آن است. اقتصاد پویا که به شکوفایی یک جامعه ختم می‌شود، تحولات بزرگی در زمینه‌های مختلف اعم از پزشکی و سلامت، خودروسازی، کشاورزی و غیره ایجاد می‌کند.

اقتصاد پویا و پیشرفته اما نیازمند بستری است که ایده‌ها را تبدیل به کسب و کار و استارت‌اپ‌های موفق کند. کسب و کارهایی که روزی در مرحله امکان سنجی پروژه قرار داشته‌ و پس از سال­ها به برندهای موفق تبدیل شده‌اند. اقتصاد کشوری نظیر آلمان فارغ از سیاست‌های دولت، بر روی شانه‌ برندهایی همچون BMW و BOCSH و Mercedes Benz به پیش می‌رود.

به‌بیان دیگر، می‌توان تبدیل شدن یک ایده به کسب و کار و سپس برند را مدیون یک طرح توجیهی دقیق دانست، چرا که باعث می‌شود پایه‌ریزی کسب و کار به درستی انجام شود.

امکان سنجی پروژه چه انواعی دارد؟

فرآیند امکان سنجی پروژه می‌تواند با توجه به نوع فعالیت نهاد، شرکت یا سازمان انواع مختلفی داشته باشد که شامل موارد زیر می‌شوند:

امکان سنجی فنی (Technical Feasibility)

امکان سنجی فنی به این موضوع می پردازد که آیا منابع فنی و تخصص لازم برای عملیاتی کردن طرح وجود دارد یا خیر. مثلا می توان به مواردی همچون پتانسیل سازه‌‌ای، توان فنی پرسنل و توانمندی‌های مربوط به فناوری‌های جدید اشاره کرد.

انتقال فناوری از خارج به داخل کشور و استفاده از آن در یک پروژه خاص باید در امکان سنجی فنی مورد تجزیه و تحلیل قرار گیرد. با انجام این کار، افزایش بهره وری و سایر مفاهیم به دلیل تفاوت در دسترس بودن سوخت، جغرافیا، توپوگرافی، پشتیبانی زیرساخت و سایر مشکلات بررسی می‌شوند.

امکان سنجی اقتصادی (Economic Feasibility)

در شرایط اقتصادی ایده‌آل یا رکود اقتصادی، ورود به یک بازار جدید یا گسترش بازار، با ریسک همراه است. با توجه به این موضوع مهم، امکان سنجی اقتصادی یک راه مناسب برای بررسی ورود و توسعه محصولات در این بازارها است. در واقع این نوع از Feasibility Study به یک پرسش اساسی و مهم پاسخ می‌دهد: آیا این سرمایه‌گذاری برای سازمان ارزش‌آفرین است؟

نوع اقتصادی از طرح های توجیهی با تحلیل تمام جوانب مهم در فضای اقتصاد، هزینه‌ها و درآمدهای اجرایی شدن طرح مورد نظر را بررسی می‌کند. انجام این فرآیند به سازمان کمک می‌کند برنامه‌ریزی‌های لازم را با درنظر گرفتن پتانسیل خود انجام دهند. همچنین، آن‌ها می‌توانند با شناسایی فرصت‌ها و مشکلات، سرمایه‌گذاران جدیدی به سمت خود جذب کنند.

امکان سنجی قانونی (Legal Feasibility)

می دانیم که هر بخش و صنعتی قوانین خاص خود را دارد؛ قبل از شروع هر سرمایه گذاری لازم است ابتدا الزامات قانونی آن بررسی شود. امکان سنجی قانونی مشخص می کند که آیا پروژه پیشنهادی با الزامات قانونی تناقضی دارد یا خیر. به عنوان مثال یک سیستم پردازش داده باید با قوانین امنیتی موجود برای آن بازار همخوانی داشته باشد.

امکان سنجی عملیاتی (Operational Feasibility)

امکان سنجی عملیاتی همانطور که از اسم آن نیز مشخص است به چگونگی حل مسئله و پیاده سازی پروژه ها در بعد اجرا می پردازد. جوانب مختلف را در نظر گرفته و الزامات را شناسایی کرده تا قادر باشد با تحلیل آنها پروژه را پیاده سازی و عملیاتی کند.

ارزیابی امکان سنجی عملیاتی بر میزان مناسب بودن پروژه های توسعه ای پیشنهادی برای فضای کسب وکار، زمان بندی اجرا، تاریخ تحویل، فرهنگ همکاری و فرآیندهای موجود کسب وکار تمرکز دارد.

امکان سنجی زمان بندی (Scheduling Feasibility)

اگر انجام یک پروژه بیش از حد طول بکشد پروژه از اهداف خود دور شده و به نحوی شکست می خورد. امکان سنجی برنامه زمان بندی به همین موضوع اشاره دارد؛ پیاده سازی یا توسعه محصول جدید چقدر طول می‌کشد و آیا می‌توان این کار را در بازه زمانی برنامه ریزی شده انجام داد یا خیر؟

امکان سنجی زمان بندی معیاری از میزان منطقی بودن برنامه زمانی پروژه است. این که آیا با تخصص‌های فنی موجود زمان‌های تحویل پروژه منطقی است یا خیر.

مراحل انجام امکان ­سنجی اقتصادی

انجام هر کدام از انواع امکان سنجی های اقتصادی FS باید با مدنظر قرار دادن تمام چالش‌ها و مشکلاتی که ممکن است بر سر راه پروژه قرار بگیرند، انجام شود. به‌طور کلی انجام این فرآیند شامل مراحل زیر می‌شود:

- تحلیل بازار

- شناسایی و توصیف بازار هدف

- بررسی و ارزیابی رقابت در بازار هدف

- تحلیل اقتصادی

- پیش‌بینی درآمد پروژه

- محاسبه هزینه‌ها

- تجزیه و تحلیل سود حاصل از هزینه

- تحلیل فنی- اقتصادی

امکان­سنجی پروژه شامل چه بخش‌هایی می‌شود؟

به‌طور کلی، یک فرآیند صحیح ارزیابی طرح های اقتصادی از بخش های زیر تشکیل می شود:

1. آشنایی با طرح، ایده، موسسه، شرکت یا سازمان
2. انجام تحقیقات بازار (Market Research)
3. مطالعه فنی و بررسی پتانسیل مالی برای اجرا کردن طرح یا ایده
4. برآورد سرمایه مورد نیاز برای عملیاتی شدن پروژه
5. شناسایی هزینه‌های تولید محصول یا ارائه سرویس و ارزش فروش سالانه طرح
6. پیش‌بینی از نحوه تأمین مالی
7. تعیین شاخص‌های مالی و بازگشت سرمایه

برای انجام امکان­سنجی پروژه از چه نرم‌افزارهایی می‌توان استفاده کرد؟

برای انجام یک طرح توجیهی یا Feasibility Study، مانند بسیاری دیگر از فرآیندهای مطالعاتی، می‌توانیم از نرم‌افزارهای متعددی بهره ببریم. بنابراین، تکیه بر مجموعه‌ای از نرم‌افزارها می‌تواند گزینه معقولی به‌نظر برسد. مهمترین نرم افزارهای امکان سنجی طرح های اقتصادی را در ادامه معرفی می کنیم:

اکسل (Excel)

نرم افزار اکسل برای امکان­سنجی مالی معمولا مورد استفاده قرار می گیرد. به­طور کلی برای کار با اکسل، ابتدا باید یک مدل امکان­سنجی مالی را بصورت دستی تهیه و سپس، مدلی توسط نرم‌افزار ایجاد کرد.

کام‌فار (COMFAR)

یک برنامه مناسب برای امکان­سنجی ­مالی و سنجش پایداری مالی یک پروژه جدید است. نرم‌افزار کامفار توسط سازمان توسعه صنعتی ملل متحد (UNIDO) طراحی و منتشر شده و مدلی جهت محاسبه و تحلیل شاخص‌های مالی پروژه‌ها و طرح‌های سرمایه‌گذاری در کلیه حوزه‌های صنعت، معدن و خدمات است که به عنوان ابزار تخصصی تحلیل‌های مالی و اقتصادی در فرآیند امکان‌سنجی پروژه‌های اقتصادی مورد استفاده قرار می‌گیرد.

نرم افزار Xero

نرم‌افزاری که برای SMEها یا کسب و کارهای کوچک و متوسط با هدف پیش‌بینی‌های مالی و انجام مطالعات ارزیابی طرح­ها بیشتر به­کار برده می­شود.

نرم افزار ERP

این نرم افزار مناسب امکان­سنجی منابع سازمانی است، منابعی که برای استفاده در حوزه‌های مالی، مدیریت، تدارکات و منابع انسانی به کار گرفته شده است.

نرم افزار 3D Cadwork

برنامه‌ای ایده‌آل برای ارزیابی طرح­ ها در زمینه فنی و مهندسی محسوب می‌شود.

نرم افزار RET Screen

یک نرم‌افزار کاربردی برای تجزیه و تحلیل در حوزه انرژی به شمار می‌رود.

کلام آخر

گفتیم امکان سنجی طرح، طرح توجیهی، ارزیابی طرح و FS که مخفف Feasibility Study است همگی به یک مفهوم اشاره دارند. امکان سنجی پروژه های اقتصادی در پیش‌بینی، برنامه‌ریزی، اجرا و ارائه چشم‌اندازی از پروژه ها به ما کمک می کند. از سنجش‌های مالی و محاسبات سود و زیاد یک کسب و کار جدید تا شناسایی و تحلیل منابع سازمانی، همه می‌توانند در سایه ارزیابی طرح‌­ ها به بهترین نحو مشخص شوند. انواع امکان سنجی های اقتصادی، بخش های یک طرح توجیهی، نرم افزارهایی که برای ارزیابی طرح ها به کار می رود و ... از جمله مباحثی بود که در این مقاله به آن پرداخته شد.